SOLUNUM KORUMA

Solunum koruma terimini tamamlamak için birkaç diğer terimi bilmek gerekir.

Öncelikle;

Solunum Cihazı Respiratör Nedir?

Respiratör, kullanıcıyı tehlikeli atmosferlere karşı korumak için burnu ve ağzı veya tüm yüzü veya başı kaplayan koruyucu bir cihazdır.

Maskeler aşağıdaki gibi olabilir:

• Ağız ve burnu kaplayan yarım maskeler ve saç çizgisinden çene altına kadar yüzü kaplayan tam yüz parçaları.
• Başı tamamen örten başlık veya kask gibi gevşek oturan.
• Ek olarak, iki ana solunum cihazı sınıfı vardır: Havadaki kirleticileri temizleyen hava temizleme ve kirlenmemiş bir kaynaktan temiz, solunabilir hava sağlayan atmosfer beslemesi. Genel bir kural olarak, daha tehlikeli durumlar için atmosfer sağlayan maskeler kullanılır.

Çalışanlar neden solunum koruma cihazlarına ihtiyaç duyar?

Çalışanlar, yetersiz oksijen bulunan veya zararlı tozların, sislerin, dumanların, gazların, buharların ya da spreylerin bulunduğu ortamlarda çalışmak zorunda kaldıklarında, solunum cihazlarına ihtiyaç duyarlar. Bu sağlık tehlikeleri kansere, akciğer bozukluğuna, diğer hastalıklara veya ölüme neden olabilir. İşyerinde toksik maddelerin bulunduğu ve bunları azaltmak veya ortadan kaldırmak için mühendislik kontrollerinin yetersiz kaldığı durumlarda, solunum maskeleri gereklidir. Oksijen yetersizliği olan atmosferlere karşı koruma sağlamak için, bazı atmosfer sağlayan respiratörler de kullanılabilir. Artan solunum hızları, hızlanan kalp atışı, bozulmuş düşünme ya da koordinasyon, oksijensiz veya diğer tehlikeli atmosferlerde daha hızlı gerçekleşir. Bir işçi merdivene çıkmak gibi potansiyel olarak tehlikeli bir faaliyet gerçekleştirirken, meydana gelecek anlık bir koordinasyon kaybı bile yıkıcı olabilir.

Çalışanların ne zaman solunum koruma cihazı takması gerekir?

Mühendislik ve iş uygulaması kontrol önlemleri, çalışma sahasında atmosferik kirlenmeyi önlemek için yeterli olmadığında, çalışanların solunum koruma cihazı takması gerekir. Atmosferik kirlenmeyi önlemeye yönelik stratejiler, kirletici üreten operasyonun kapatılması ya da sınırlandırılması, kirletici maddenin tüketilmesi veya daha az toksik maddelerle ikame edilmesini içerebilir. Maskelerin sınırlamaları vardır ve etkili mühendislik ile iş uygulaması kontrollerinin yerini tutmazlar.

Havadaki kirletici maddeleri mesleki maruziyet seviyelerinin altına indirmek için bu kontrolleri kullanmak mümkün olmadığında, örneğin belirli bakım ve onarım operasyonları, acil durumlar veya mühendislik kontrolleri kurulurken, solunum koruma cihazı kullanımı işçiyi güvende tutmanın en iyi veya tek yolu olabilir. Çalışma uygulamalarının ve mühendislik kontrollerinin tek başına maruz kalma seviyelerini mesleki maruziyet seviyesinin altına indiremediği diğer durumlarda, solunum koruma cihazı kullanımı önemlidir.

NOT: Çalışan sağlığını korumak için gaz maskelerinin gerekli olduğu durumlarda, ekipmanın etkinliğini sağlamak için özel prosedürler gereklidir.

Solunum Koruyucular İçin EN Standartları

• EN 136 Bu standart, solunumla ilgili koruyucu cihazlara ait tam yüz maskeleri için en az özellikleri kapsar.
• EN 140 Bu standart, solunumla ilgili koruyucu cihazların bir parçası olarak kullanılan yarım maskeler ve çeyrek maskelere ait en az özellikleri kapsar.
• EN 143:2021 Bu standart, koruyucu solunum koruma cihazları olarak kullanılan toz filtrelerin özellikler, deneyler ve işaretlemelerini kapsar.
• EN 149 Bu standart, ortamdan uzaklaşılamayan durumlarda, parçacıklara karşı koruma amaçlı kullanılan solunumla ilgili koruyucu cihazlardan filtreli yarım maskelere ait asgarî özellikleri kapsar.
• EN 14387:2021 Bu standart, solunumla ilgili desteksiz koruyucu cihazların bileşeni olarak kullanılan gaz filtrelerini ve birleşik filtreleri kapsar.
• EN 12941 Hava destekli solunum cihazları – Sürekli akışlı basınçlı hava hatlı solunum aparatı – Kurallar, deneyler, işaretlemeler.
• EN 12942 Solunumla ilgili koruyucu cihazlar – Kask veya başlıkla kullanılan güçlendirilmiş filtreli cihazlar – Özellikler, deney ve işaretlemeler.
• EN 14594 Bu standart solunumla ilgili bir koruyucu cihaz olarak bir başlıkla birlikte basınçlı hava borulu solunum cihazına ait minimum özellikleri kapsar.
• EN 1835 Bu standart, gaz veya parçacık halinde veya her ikisinin karışımı şeklinde kirleticilerin bulunduğu ortamlarda kullanılması amaçlanan, hafif işler için imal edilmiş basınçlı hava hatlı, baret veya başlıkla kullanılan solunum koruma cihazlarında bulunması gereken en şartları kapsar.

Solunum Maskeleri

(Toz Maskeleri, Yarım Yüz ve Tam Yüz Maskeleri, Hava Destekli Maskeler)

Toz/Partikül Maskeleri: Burun, ağız ve çeneyi örten, toz/partikül, sis, buhar ve duman için kullanılan solunum maskeleri.
Yarım Yüz Maskesi: Burun, ağız ve çeneyi örten solunum maskeleri.
Tam Yüz Maskesi: Göz, burun, ağız ve çeneyi örten solunum maskeleri.
Ters Basınçlı Maskeler: Kirli havanın atmosferden filtre ile çekilerek temizlenmesi için nefes alıp vermeyi temel alan maskelerdir.
Enerji ile Çalışan Maskeler: Kirli havanın atmosferden filtre ile çekilerek yüz kısmına temiz hava tedarik etmek için fan-motor gücünden yararlanan maskelerdir.
Destekli Maskeler: Temiz havanın yüz kısmına (facepiece) doğrudan bağımsız bir kaynaktan temin edildiği maskelerdir.

Toz/Partikül Maskeleri

FFP1: Toksik olmayan katı ve sıvı aerosollere karşı koruma..
FFP2: Düşük / Orta toksisit katı ve sıvı aerosollere karşı koruma.
FFP3: Yüksek toksisiteli katı ve sıvı aerosollere karşı koruma.

Enerji ile Çalışan Maskelere ilişkin Avrupa Standardı

EN146(1991) – Başlık içeren enerji ile çalışan partikül filtre cihazı. Başlık içeren ve katı yada katı ve sıvı aerosollere karşı solunum koruması sağlayan enerji ile çalışan partikül filtre cihazı. Bu cihaz en azından yüzü kapatan (gözler, burun, dudak ve çene) bir ek ile bir başlık, enerji ile çalışan üfleme cihazı ve bir adet filtre bir arada kullanılabilen birden fazla filtre içerir. Fan kullanıcıya filtreden geçirilmiş hava akışı sağlar. Havanın kullanıcının gerek duyduğundan fazlası ventil yada diğer çıkışlar yoluyla boşaltılır.

Cihaz THP1, THP2 ve THP3 olarak sınıflandırılır.
Partikül filtreleri EN 143:2021’e göre test edilir; renk kodu Beyazdır.
EN12941 (1998) – Başlık içeren enerji ile çalışan filtreli cihazlar
EN12941, EN146 1991’in yerine yürürlüğe konmuştur.

Başlık içeren belirli gaz ve buharlara, partiküllere (katı ve/veya sıvı aerosoller) yada hem gaz hem de partiküllere karşı solunum koruması sağlayan, düşük hava akışı uyarısı veren enerji ile çalışan filtreli cihazları içerir.

Bu cihaz tipik olarak aşağıdakileri içerir:

Başlık, yüze filtrelenmiş hava temin etmek üzere kullanıcı tarafından taşınan/takılan bir turbo ünite, tedarik edilen havanın geçtiği filtre yada filtreler, kullanıcının ihtiyaç duyduğundan fazla havanın boşaltıldığı tasarıma göre değişen ventil yada diğer çıkışlar.
Cihaz TH1, TH2 ve TH3 olarak sınıflandırılır.

EN147(1991) – Tam yüz maskesi, yarım maske yada ağız/burun maskesi içeren güç destekli partikül filtre cihazı

Tam yüz maskesi, yarım maske yada ağız/burun maskesi içeren ve katı yada katı ve sıvı aerosollere karşı solunum koruması sağlayan güç destekli partikül filtre cihazı. Cihaz tam yüz maskesi, yarım maske yada ağız/burun maskesi, enerji ile çalışan üfleme cihazı, yüz parçasına verilen havanın geçtiği filtre/filtreler, fazla havanın ve solunan havanın boşaltıldığı ventil/ventilleri içerir.
Cihaz TMP1, TMP2 ve TMP3 olarak sınıflandırılır.
EN12942 (1998) – Tam yüz maskesi, yarım maske yada ağız/burun maskesi içeren güç destekli filtre cihazı
EN12942, EN147:1991’in yerine yürürlüğe girmiştir.

Tam yüz maskesi, yarım maske yada ağız/burun maskesi içeren belirli gaz ve buhara, partiküllere (katı ve/veya sıvı aerosoller) yada hem gaz hem de partiküllere karşı solunum koruması sağlayan güç destekli filtre cihazı. Cihaz sürekli hava sağlar yada solunuma duyarlı olabilir.

Cihaz tipik olarak aşağıdakileri içerir:

Tam yüz maskesi, yarım maske yada ağız/burun maskesi,
yüz parçasına filtrelenmiş hava temin eden enerji ile çalışan turbo ünite,
tedarik edilen havanın geçtiği filtre yada filtreler,
solunan hava ve kullanıcının ihtiyaç duyduğundan fazla havanın boşaltıldığı tasarıma göre değişen ventil yada diğer çıkışlar.
Cihaz TM1, TM2 ve TM3 olarak sınıflandırılır.

Destekli Maskelere İlişkin Avrupa Standardı

EN270 (1994) – Başlık içeren sıkıştırılmış hava hattı bulunan solunum koruma cihazı
Hava içermeyen ancak kullanıcıya sıkıştırılmış hava kaynağından hava temin eden, kask içeren sıkıştırılmış hava hattı bulunan solunum cihazı. Cihaz kullanıcının taşıyabileceği ayarlanabilir daimi akış ventili (regülatör) ile takılabilir. Solunan hava ve fazla gelen hava dış ortama verilir. Sıkıştırılmış hava tedarik tüpü kullanıcının sıkıştırılmış hava tedarik eden kaynakla bağlantısını sağlar.
EN 14594 :2005 – Bir başlıkla birlikte basınçlı hava hatlı solunum cihazı
EN 14594, EN270 (1994) ’ün yerine yürürlüğe konmuştur.

EN1835 (1999) – Hafif yoğunluktaki işe yönelik olup kask, başlık içeren sıkıştırılmış hava hattı bulunan solunum cihazı

Kullanıcıya sürekli hava temin eden, hafif yoğunluktaki işlerde kullanıma yönelik olup kask içeren sıkıştırılmış hava hattı bulunan solunum koruma cihazı. Cihaz kullanıcının taşıyabileceği ayarlanabilir daimi akış ventili (regülatör) ile takılabilir. Solunan hava ve fazla gelen hava dış ortama verilir. Sıkıştırılmış hava tedarik tüpü kullanıcının sıkıştırılmış hava tedarik eden kaynakla bağlantısını sağlar.
Sıkıştırılmış hava hattının azami boyu 10 metredir. Cihaz LDH1, LDH2 ve LDH3 olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
EN 14594 Sürekli akışlı basınclı hava hatlı solunum aparatı – Kurallar, deneyler, işaretleme
EN 14594, EN 1835:1999 ’un yerine yürürlüğe konmuştur.

Filtre Türleri ve Filtreleme Hakkında Bilgi

Gaz filtreleri ortadan kaldırdıkları gazın türüne göre sınıflandırılır:

A Tipi: Üretici tarafından belirtilen şekilde kaynama ısısı 65˚C’den yüksek belirli organik gaz ve buharlara karşı kullanılır.
A Tipi filtrelerin Kahverengi renk kodu ile işaretlenmesi gereklidir.

B Tipi: Üretici tarafından belirtilen şekilde belirli inorganik gaz ve buharlara karşı kullanılır. (CO hariç) .
B Tipi filtrelerin Gri renk kodu ile işaretlenmesi gereklidir.

E Tipi: Üretici tarafından belirtilen şekilde sülfür dioksit ve diğer asitli gaz ve buharlara karşı kullanılır.
E Tipi filtreler Sarı renk kodu ile işaretlenmelidir.

K Tipi: Üretici tarafından belirtilen şekilde amonyak ve organik amonyak türevlerine karşı kullanılır.
K Tipi filtreler Yeşil renk kodu ile işaretlenmelidir.

A,B,E ve K Tipi filtreleri ayrıca filtre kapasitesine göre de sınıflandırılır:

1.Sınıf – 1000ppm’e kadar, düşük kapasiteli
2.Sınıf – 5000ppm’e kadar, orta düzey kapasite
3.Sınıf – 10.000ppm’e kadar yüksek kapasiteli

NO Tipi: Nitrojen Oksitlere karşı kullanılır. Filtrenin filtre sınıfının yanı sıra Mavi-Beyaz renk kodu ile işaretlenmesi gereklidir.

CO Tipi: Karbonmonoksitlere karşı kullanılır. Filtrede partikül filtresi bulunur. Filtrede filtre sınıfının yanı sıra Siyah renk kodu ile işaretlenir.

Hg Tipi: Civaya karşı solunum korumada kullanılır. Filtrenin filtre sınıfının yanı sıra Kırmızı-Beyaz renk kodu ile işaretlenmesi gereklidir.

Filtre Kombinasyonları

Filtre birden fazla türün kombinasyonu ise her türün gerekliliklerine ayrı ayrı uygun olmalıdır. Ayrıca filtrenin her renk kodu ile işaretlenmesi gerekir. Örneğin ABEK2P3 filtresi şu şekilde işaretlenir: Kahverengi, Gri, Sarı, Yeşil ve Beyaz

Partikül Filtreleri

Partikül filtreleri filtre etkinliğine göre sınıflandırılır. P1, P2 ve P3 olmak üzere üç sınıfa ayrılır. P1 filtreleri yalnız katı partiküllere karşı kullanılır. P2 ve P3 filtreleri hem katı hem sıvı yada yalnız katı partikülleri ortadan kaldırma yeterliliğine göre alt gruba ayrılır.
Partikül filtreleri renk kodu Beyazdır.

AX Filtreleri

AX filtreleri kaynama noktası düşük belirli organik bileşenlere karşı solunum korumada kullanılır. Bir tür ve AX sınıfı olarak sınıflandırılır. Üretici tarafından belirtilen şekilde bu bileşenlere karşı kullanılan kombine filtreler ve partiküller partikül etkinliğine göre sınıflandırılır: AXP1, AXP2 ve AXP3 Tipi. (Kombine filtredeki partikül filtresi EN 143:2021 partikül standardına uygun olmalıdır.)
AX filtreleri renk kodu Kahverengidir. AXP1/P2/P3 renk kodu Kahverengi-Beyazdır.

SX Filtreleri

SX filtreleri özel olarak adlandırılan bileşenlere (gaz ve buhar) karşı solunum korumada kullanılır ve tek bir tür ve SX sınıfı olarak sınıflandırılır. (Nitrojen
oksit, cıva ve karbon monoksit hariç)
Özel olarak adlandırılan gaz, buhar ve partiküllere karşı kullanılan kombine filtreler partikül etkinliğine göre sınıflandırılır: SXP1,SXP2 ve
SXP3 Tipi. (Kombine filtredeki partikül filtresi EN 143:2021 partikül standardına uygun olmalıdır.)
SX filtre renk kodu Menekşe rengidir, SXP1/P2/P3 renk kodu Menekşe Rengi-Beyazdır.