İŞ GÜVENLİĞİNDE TEHLİKE VE RİSK (TERMİNOLOJİ)

6331 sayılı İş Sağlığı ve güvenliği Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle birlikte, özellikle risk değerlendirme zorunluluğu, tehlike ve risk kavramları terminolojisi konusunda kafa karışıklıklarını da beraberinde getirmiş oldu.

İş güvenliği konseptinin tüm bileşenlerinin (devlet- çalışan- işveren- İSG profesyonelleri) ortak bir terminoloji konusunda ortak bir dil belirlemeleri, uygunsuzlukların belirlenmesi, tanımlanması ve değerlendirilmesi açısından önemlidir.

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na göre;

• Tehlike; Bir işyerinde halihazırda mevcut olan ve/veya dışarıdan gelebilecek, çalışana ve/veya işyerine zarar/hasar verme potansiyeli,
• Risk; bu tehlikeden kaynaklanan, hasar, yaralanma, ölüm veya farklı bir zararlı sonuç verme olasılığı olarak tanımlanmaktadır.

Teknoloji ve Tehlike Arasındaki Bağlantı

İş kazaları ve meslek hastalıklarının oluşmasında teknolojideki hızlı gelişim, makineleşme, işyerlerindeki fiziksel ve kimyasal etmenler ile üretimde kullanılan ham ve yardımcı maddelerin yanında ekonomik, sosyolojik, psikolojik, fizyolojik ve ergonomik birçok etken rol oynamaktadır. Özellikle sanayi devrimi sonrasında teknolojik gelişmeler sonucunda üretimin yapısı oldukça karmaşıklaşmış, hızlı ve kontrolsüz sanayileşme süreci ve üretimin giderek yoğunlaşması iş kazaları ve meslek hastalıkları ile çevre kirliliği gibi sorunların önemli boyutlara ulaşmasına neden olmuştur.

Tehlike; ansiklopedik olarak, büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum ya da gerçekleşme ihtimali bulunan fakat istenmeyen durumdur, diğer bir ifadeyle bir tehdit oluşturan bir şeyin bir kimsenin varlığını ya da durumunu tehdit eden ya da kaygı uyandıran şey, çekincedir.

Risk ve Belirsizlik

Risk kelimesi aslında Çin orjinli bir kelimedir ve diğer dillere de çinceden geçmiştir. Aslında Çince’de “Risk” kelimesini ifade eden ideogram, “tehlike” ve “fırsat”ideogramlarının birleşkesidir. Yani Çincede risk denildiği zaman hem iki farklı unsur anlaşılır. Bu unsurların birincisi “gelecekte oluşma ihtimali” bir diğeri ise “fırsat ve tehdit”dir. Diğer tüm terminolojilerde “Risk” denilince yaygın olarak tehdit anlaşılmaktadır. Oysa risk kavramının çıkış yeri olan Çin’de “Risk”, yürütülmekte olan çalışmalar esnasında gelecekte meydana gelebilecek olan ve amaçlarımızın gerçekleştirmesini engelleyebilecek tehditler/olumsuzluklar veya amaçlara ulaşmayı kolaylaştırabilecek fırsatlar olarak tanımlanmaktadır.

Risk analizi disiplininde önemli bir yere sahip olan Morgan, riskin denetlenemezliği nedeniyle korkutucu; dünya çapında felaket yaratıcı, sonuçları öldürücü; hukuka uygun olmayan; kolayca azaltılamayan; gelecek kuşaklar için çok tehlikeli potansiyel olaylar olarak açıklamış ve riskin içerdiği tehlikeyi ikiye ayırmıştır:

A) Tehlikeyle karşılaşma,

B) Sonuç

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2002 yılında riski; sonucun olumsuz olma ihtimali veya bu olasılığı ortaya çıkaran faktör olarak tanımlamış ve riskin ne anlamlara gelebileceğini ifade etmeye çalışmıştır:

*Risk olasılık anlamına gelebilir.

*Risk istenmeyen sonucu ortaya çıkaran faktör anlamına gelebilir.

*Risk bir sonuç anlamına gelebilir

*Risk potansiyel güçlük veya tehdit anlamına gelebilir .

Risk, olasılık hesaplamalarında kendisine ait bir yere sahiptir ve uygun niceliksel bir ifadeyle belirtilebilir. Risk, bir ve sıfır arasında [1,0] değişen sayısal değerlerle verilir. Bir, %100 riski, sıfır %0 riski gösterir. Riske sayısal olarak bir değer biçilemediği durumlarda risk, yüksek, düşük, "kabul edilebilir", "ihmal edilebilecek kadar düşük" gibi bulanık sözcüklerle tanımlanmaya çalışılır. Tüm insan etkinlikleri az ya da çok risk taşır. Bazı durumlarda söz konusu riskin ölçülebilmesi mümkün olduğu halde bu etkinliğin tamamen risksiz, yani kesinlikle güvenli olduğunu belirlemek olanaksızdır.

Görüldüğü üzere literatür araştırması ne kadar genişletilirse “Risk” kelimesinin anlamında da o kadar geniş bir yelpazede tanımlamalar olduğu görülmektedir, genel olarak ise tüm risk tanımlamalarında tehlike ve bu tehlikenin olabilirliğinden yani olasılığından bahsedilmektedir. Risk kavramı ile belirsizlik kavramının iç içe iki kavram olduğu konusunda ise neredeyse tüm risk analizi disiplinindeki otoritelerin hem fikir olduğunu ise söyleyebiliriz.