TOZLU ORTAMLARDA İŞ GÜVENLİĞİ

"Havadaki katı partiküller (tanecikler)" olarak tanımlayabileceğimiz tozlar, günlük hayatımızda çoğunlukla görmeden maruz kaldığımız tozlu ortamlar yaratırlar.

İşyerlerinde ve hatta evlerimizde yürüttüğümüz herhangi bir faaliyette gözle görünmeyen tozlar üretiriz.

Özellikle işyerlerinde yapılan ezme, öğütme, tünel kazı işleri gibi faaliyetler yüksek hacimli toz bulutlarının ortaya çıkmasına neden olurlar. Kullanılan malzemenin özelliği ile ilgili olarak bu toz zerreciklerinin bazıları tehlikeli veya zehirli olabilir. Böyle olmasa dahi, zararsız gibi görünen bazı maddelerden üreyen tozların uzun süreli solunması meslek hastalıklarına kadar uzanabilen bir tehlike kaynağı olarak karşımıza çıkabilir.

Tozların Mekanik Sınıflandırılması

İnert Tozlar

Solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde yapısal ve/veya fonksiyonel bozukluklara neden olmayan tozlardır.

Lifsi Tozlar

Uzunluğu 5 mikrondan daha büyük, eni 3 mikrondan daha küçük ve boyu eninin 3 katından büyük olan tozlardır.

Solunabilir Tozlar

Aerodinamik eşdeğer çapı 0,1-5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya amorf yapıda toz ile çapı 3 mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az 3 katı olan lifsi tozlardır.

Tozların Kimyasal Sınıflandırılması

Organik Tozlar

Bitkisel kökenli tozlar (Pamuk, ahşap, un, saman, bitki tohumları vb.)

İnorganik Tozlar

Metalik Tozlar (Demir, bakır, alüminyum, kurşun vb.)

Metalik olmayan tozlar (kükürt vb.)

Biyolojik Etkileri Açısından Tozlar

Fibrojenik Tozlar

Silikozis, asbestoz gibi pnömokonyozlara neden olan tozlardır.

Toksik Tozlar

Vücuda alındıklarında akut ya da kronik zehirlenmeye neden olan tozlardır. Kurşun, krom, kadmiyum, mangan, vanadyum gibi ağır metal tozları örnek olarak verilebilir.

Kanserojen Tozlar

Kansere neden olabilecek tozlardır. Örnek olarak asbest, arsenik, berilyum, kromatlar ve nikel tozları verilebilir.

Radyoaktif Tozlar

Uranyum, seryum, zirkonyum bileşikleri, trityum ve radyum tuzları radyoaktif tozlar arasında en belirginleridir.

Alerjik Tozlar

Bazı insanlarda alerjik reaksiyonlara neden olan, astım gibi rahatsızlıkları tetikleyen ve egzama (dermatit) gibi hastalıklara yol açan tozlardır.

İnert Tozlar

Akciğerlerde birikebilen fakat herhangi bir hastalığa neden olmayan tozlardır.

Tozlu Ortamlar ve Silikozis

Doğada yaygın olarak bulunan silika veya silis (SiO₂) hemen hemen tüm kaya, taş, çakıl gibi malzemelerde %90'a varan oranlarda bulunabilir. Kum taşında %90 olan bu oran, çimento, beton gibi inşaat sektöründe sıklıkla kullanılan karışımlarda, bileşimlerindeki çakıl oranına göre değişiklik gösterebilir. Bu nedenle, silika içerikli malzemelerin, öğütülme, kırılma, kesilme gibi faaliyetlerin yoğun olduğu inşaat sektöründe silika kökenli meslek hastalıklarının önüne geçebilmek için ciddi tedbirlerin alınması ve çalışanların sağlık gözetimlerinin ciddiyetle yapılması şarttır. Benzer durum, seramik-porselen sektörü için de geçerlidir.

Silikozis riskinin en yüksek olduğu faaliyetler;

• Taş ocakları
• Kuvars Değirmenleri
• Kum püskürtme (sand blasting) işleri
• Madencilik
• Tünel kazıları
• Döküm işleri
• Cam sanayii
• Seramik-porselen üretimi
• Vitray yapımı
• Çimento üretimi
• Çanak-çömlek yapımı
• Kiremit-tuğla üretimi olarak listelenebilir.

Tozlar için, tane boyutu küçüldükçe havada kalma süresinin uzadığı gerçeği göz önünde bulundurularak, kanser ve silikozis nedeni olarak tescillenmiş silika tozlarına maruziyeti, ortamın toz yoğunluğuna bağlı olarak alınacak önlemler açısından önceden değerlendirmek ve toplu koruma ve mühendislik önlemlerine ek olarak uygun kişisel koruyucu donanımların tedarik ve kullanımını sağlamak da meslek hastalıklarının önlenmesi açısından önemlidir.

Pnömokonyozlar

Akciğerde toz birikmesi sonucu oluşan hastalıklar genel olarak "pnömokonyoz" olarak adlandırılır. Özgün isimlerini ise, etken olan toza göre alırlar.

Silika tozu ile oluşan silikozis ile birlikte, asbest tozlarına bağlı olarak gelişen asbestoz, berilyum tozları ile oluşan berilloz, pamuk tozlarının neden olduğu bisinoz belli başlı pnömokonyozlardır.

Tozlu Ortamlar ve Mevzuatımız

İşyerlerinde tozlu ortamların oluşumu, oluşan tozun içeriğine göre alınacak tedbirleri belirleyen TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ ile belirlenmiştir.

İşyerlerindeki tozlu ortamlar, temelinde işçi sağlığı sorunudur. Dolayısıyla, çalışanların toza maruziyeti, maruziyetin sonuçları, gerekli önlemlerin belirlenmesi ve uygulanmasında işyeri hekimi tespit ve önerileri dikkate alınmalıdır.

İşe Giriş Muayeneleri haricinde, periyodik sağlık kontrollerinin en geç 6 ayda bir yapılması, toz ve etkilerinin kişisel bazda, her çalışan için detaylı olarak değerlendirilmesi, uzun vadede ortaya çıkabilecek işyerindeki tozlu ortamlar kökenli meslek hastalıklarının erken dönemde tespitini ve tedavisini kolaylaştıracaktır.

Çalışma alanlarında periyodik toz ölçümlerinin yapılması ortam takibi bakımından önemlidir.

Konu ile ilgili olarak FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ başlıklı yazımızı da okuyabilirsiniz.