BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ

Biyolojik risk etmenleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca yayınlanan "Biyolojik Risk Etkenlerine Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik" ile açıklanmıştır.

Buna göre biyolojik risk etmenlerinin tanımlaması yapılmıştır. Buna göre bu riskleri oluşturan patojenler; Enfeksiyona, alerjiye ya da zehirlenmeye yol açabilen hücre kültürleri, mikroorganizmalar ve insan parazitleridir. Bunlara genetik olarak değişikliğe uğramış olanlar da dahildir.

Virüsün veya patojenin bulaşması için; taşıyıcı ile temas halinde bulunmak, nesneleri ortak kullanmak, hava veya su yoluyla vücuda girmesi gerekir. Solunum veya oral yol dışında bulaştığı gibi işyerlerindeki virüsler emilim yoluyla da insanlara bulaşabilmektedir.

Kimyasal maddeler, gazlar, toksinler, radyasyon, nem değişikliği ile oluşan biyolojik risk etmenleri insan sağlığını olumsuz etkiler. Biyolojik enfeksiyon etkenleri yalnızca sağlık alanında risk faktörü olan etmenler değildirler. Gıda ve giyim sektörleri dahil birden fazla alanda önlem alınmasını gerektiren risk faktörleridir.

İş Güvenliği Uzmanları ve İş Yeri Hekimleri tarafından, işin türüne, çalışma için gerekli malzemelere ve üretimi yapılan ürünlere göre özel prosedürler oluşturulması ve biyolojik risk etmenleri için risk değerlendirme planlarında ayrı bir başlık açılması gerekmektedir.

Biyolojik Risk Etmeni Bulunan Sektörler

Söz konusu biyolojik risk etmenleri olduğunda tüm sektörler ve sektörlere bağlı olarak risk etmenleri araştırılmıştır. Gün içinde insanların rahatlıkla ulaşabildikleri ve binlerce kişinin bir arada çalıştığı sektörler biyolojik risk etmenleri taşımaktadırlar. Bu riskler hem çalışanların sağlığını hem de müşterilerin sağlığını etkilemektedir. Bundan dolayı İş Sağlığı ve Güvenliği Profesyonellerince ayrıntılı bir çalışma yapılması gerekmektedir.

Biyolojik risk içeren sektörler şu şekilde sıralanabilir:

• Farmasötik
• Biyo-teknoloji kuruluşları
• Saç bakım merkezleri
• Güzellik merkezleri
• Atık toplama ve yok etme tesisleri
• Hayvancılık
• Balıkçılık
• Tekstil Fabrikaları
• Tıbbi hasta bakımı
• Dental muayene kurumları
• Hastane atıklarıyla ilgilenen sektör
• Ormancılık
• Siloculuk, depolama hizmetleri

Biyolojik Risk Etmenlerinin Sınıflandırılması

Bir çalışma ortamında, biyolojik risk etmenlerinin sınıflandırılması, enfeksiyon risk oranlarına göre 4 farklı guruba ayrılır. Bunlar;

• Grup 1 Biyolojik Etmenler: İnsanlarda herhangi bir hastalığa sebep olma olasılığı bulunmayan biyolojik etmenler.
• Grup 2 Biyolojik Etmenler: İnsanlarda hastalığa yol açabilen, çalışanları olumsuz etkileyecek etmenlerdir. Ancak topluma yayılma ihtimali bulunmaz. Genelde tedavileri bulunan gruptur.
• Grup 3 Biyolojik Etmenler: İnsanlarda ağır sağlık sorunlarına sebep olan, çalışanların hayatını riske atan ve topluma yayılma ihtimali olan biyolojik etmenlerdir. Genellikle etkili korunma ya da tedavi imkânı bulunmaktadır.
• Grup 4 Biyolojik Etmenler: İnsanlarda ağır hastalıklara yol açan ve çalışanların hayatını tehdit eden biyolojik etmenlerdir. Topluma yayılma olasılıkları oldukça yüksektir ve tedavi yöntemi bulunamamıştır.

Biyolojik Risk Etmenlerinin Azaltılması

İşveren, çalışanların sağlığı için zararlı olan ve hastalıklara yol açabilecek tehlikeli etmenleri kullanımını minimuma indirecek önlemleri almakla yükümlüdür. Yapılan işin mahiyetine göre alternatif yoksa, daha az tehlikeli olan biyolojik faktörlerin kullanımını sağlamalıdır. Bu önlemi biyolojik risk etmenlerinin azaltılması için oldukça etkili bir yöntemdir.

Risk değerlendirmesi sonucunda, ortaya çıkacak sonuçlar önemlidir. Çalışanların sağlığını olumsuz etkileyecek ve güvenliklerini tehlikeye atacak bir risk olması durumunda, işçilerin etkilenmemesi sağlanmalıdır. Bunun mümkün olmaması söz konusu olduğunda ise, temas en aza indirilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. İşyerlerinde biyolojik risk etmenlerinin minimuma indirilmesinde, işverenlerin yükümlü olduğu bazı maddeler şunlardır:

• Maruz kalan çalışan sayısı en aza indirilmelidir.
• Çalışma prosesleri ve teknik kontrol tedbirleri, biyolojik etmenlerin yayılmasına engel olacaktır. Bu nedenle ortamda en az miktarda bulunması sağlanacak şekilde düzenlenmelidir.
• Toplu ve bireysel koruma önlemleri alınmalıdır.
• Hijyen önlemleri, biyolojik etmenlerin yayılmasını engelleyecek şekilde alınmalıdır.
• İşyerlerinde görünür alanlarda “biyolojik risk işareti” bulundurulmalıdır.

COVID-19 Pandemisi ve Çalışma Hayatı

2019 yılında başlayan ve halen devam eden Yeni Tip Koronavirüs kökenli COVID-19 salgını, biyolojik risk etmenleri için verilebilecek en güncel ve geçerli örnektir. Hem çalışma hayatını hem ülkelerin ekonomi ve sosyal hayatlarını son derece olumsuz yönde etkileyen COVID-19 pandemisi, biyolojik risk etmenlerinin, önlem alınmadığı durumlarda ne derece etkili olabileceklerini gözler önüne sermiştir.

Pandemi ile birlikte, risk değerlendirme ve acil durum planları içeriklerine özel pandemi riskleri ve önlemleri dahil edilmeye başlanmış, devlet, iş veren ve çalışanların iş birliği zorunluluğu ne yazık ki ancak bu salgın ortamında hak ettiği önemi görmeye başlamıştır.