İŞ GÜVENLİĞİ ve ÇEVRE

İşyerlerinde çok büyük çoğunlukla içi içe görünen İş Güvenliği ve Çevre aslında birbirlerinden çok farklı iki disiplindir ve ayrı ayrı ele alınmaları daha doğru olacaktır.

Türkiye'de işin içindeki her bileşen, İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü oluşumuna katkı sağlamaya çalışıyor. Temelde bu iki kavramın da İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı olarak ikiye ayrılması gerekirken, bir de aynı birime sorumluluk olarak monte edilen Çevre Güvenliği gözetim ve denetim yükümlülüğü orta yerde duruyor.

Çevre Güvenliği

Üretim yapan firmaların, gelecek nesillere daha yaşanılabilir bir dünya bırakmak için iş güvenliğinin yanında çevre konusuna önem vermeleri ayrı bir sorumluluktur. Bu firmalar, şirketler doğal kaynakların korunması ve sürdürülmesi konusunda oldukça hassas davranmalıdırlar. Bunu sağlamanın yolu da Şirketlerin etkinlik alanına giren tüm sektörlerde iş süreçlerini çevreye uyumlu gerçekleştirmeye özen göstermelerinden geçiyor. İş güvenliği ve çevre bağlamında şirketlerin ve dolayısıyla işverenlerin göz önünde bulundurması gereken konulardan bazıları şöyle sıralanabilir:

- Hava, su ve toprak gibi doğal kaynakların kirlenmesini önlemek için proaktif önlemlerin alınması,

- Çevre etkinliklerinde daima iyileştirme ve ilerlemeye yönelik çalışmaların yapılması,

- Yürürlükteki ulusal ve uluslararası yükümlülüklerin çevresel tarafına uymaları,

- Hayata geçirilen tüm projelerde, projenin tasarım aşamasından bitimine kadar çevre dostu bir tavır benimsenmesi.

Bu şartların sağlanması, doğal kaynak ve enerji tüketimini ve ortaya çıkacak atıkları en aza indirecektir. Böylece şirketlerin faaliyetleri süresince ve sonrasında, çevrenin kirlenmesine, kaynakların gereksiz kullanımına engel olma şartı da yerine getirilmiş olacaktır.

Farklı Disiplinler: İş Güvenliği ve Çevre

Firmaların çevre ile uyumlu bir şekilde faaliyet yürütmelerini sağlamak üzere yapılmış yasal düzenlemelere göre, faaliyet alanına bağlı olarak "çevre görevlisi" bulundurma zorunlulukları zaten mevcut. Bu yetki İş Güvenliği kavramının aksine farklı bir bakanlık olan "Çevre ve Şehircilik Bakanlığı" tarafından verilmektedir.

Çevre Görevlisi Kimdir?

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bu sorunun cevabını, çevre görevlilerinin alması gereken eğitimleri, katılmaları gereken sınavları ve yükümlülüklerini şöyle açıklıyor:

Çevre görevlisi, “faaliyetleri sonucu çevre kirliliğine neden olan ve/veya neden olabilecek ve Çevre Kanunu ve bu Kanuna dayanılarak yürürlüğe konulan düzenlemeler uyarınca denetime tâbi tesislerin faaliyetlerinin mevzuata uygunluğunu, alınan tedbirlerin etkili olarak uygulanıp uygulanmadığını değerlendiren, tesis içi yıllık denetim programları düzenleyen görevli”dir.

Çevre Görevlisi Olabilecek Meslek Grupları

♦ En az 4 (dört) yıllık Üniversitelerin çevre mühendisliği bölümünden mezun olanlar veya çevre mühendisliği konularında yüksek lisans veya üzeri eğitim almış kişiler (çevre mevzuatı konusunda Bakanlıkça yapılacak/yaptırılacak eğitime katılmak şartıyla)

♦ En az 4 (dört) yıllık üniversitelerin mühendislik bölümlerinden veya fen/fen-edebiyat fakültelerinin fizik, kimya, biyoloji, biyokimya, jeoloji bölümlerinden veya veteriner fakültelerinden mezun olanlar (temel çevre bilimleri ve çevre mevzuatı konularında Bakanlıkça yapılacak/yaptırılacak eğitime katılmak, temel çevre bilimleri ve çevre mevzuatı konularında yapılacak sınavlarda başarılı olmak şartıyla)

♦ En az 4 (dört) yıllık üniversite mezunu olup, Bakanlık veya mülga Çevre Bakanlığı veya mülga Çevre ve Orman Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatlarının;

♦ Çevre yönetimi, çevresel etki değerlendirmesi, çevre izni, çevre lisansı ve çevre denetimi ile ilgili teknik birimlerinde çevre mevzuatı kapsamında en az 4 (dört) yıl çalışmış olanlar,

♦ Çevre yönetimi, çevresel etki değerlendirmesi, çevre izni, çevre lisansı ve çevre denetimi ile ilgili teknik birimlerde şube müdürü, il müdür yardımcısı, il müdürü, daire başkanı ve üstü görevlerde en az üç yıl çalışmış olanlar.

Çevre Görevlisi Eğitimi

Çevre görevlisi eğitimi, üniversitelerin çevre mühendisliği bölümünden mezun olan veya çevre mühendisliği konularında yüksek lisans veya üzeri eğitim almış kişiler için çevre mevzuatı; üniversitelerin mühendislik bölümlerinden veya fen/fen-edebiyat fakültelerinin fizik, kimya, biyoloji, biyokimya, jeoloji bölümlerinden veya veteriner fakültelerinden mezun olanlar için ise temel çevre bilimleri ve çevre mevzuatı konularını kapsar.

Çevre Görevlisi Sınavı

♦ Çevre görevlisi belgesi almak isteyen kişiler çevre görevlisi sınavına girmek zorundadır.

♦ Üniversitelerin mühendislik bölümlerinden veya fen/fen-edebiyat fakültelerinin fizik, kimya, biyoloji, biyokimya, jeoloji bölümlerinden veya veteriner fakültelerinden mezun olanlar temel çevre bilimleri ve çevre mevzuatı konusunda yapılacak sınava katılmak zorundadırlar.

♦ Sınavda 100 (yüz) üzerinden 70 (yetmiş) ve üzeri puan alanlar başarılı sayılır ve çevre görevlisi belgesini almaya hak kazanır.

♦ Çevre görevlisi sınav sonuçları ilan edildiği tarihten itibaren bir yıl geçerlidir.

♦ Sınav başvurularında Bakanlıkça yapılan veya yaptırılan temel çevre bilimleri ve çevre mevzuatı eğimine katılım belgesi sunulur.

Çevre Görevlisi Bulundurmak, Çevre Yönetim Birimi Kurmak veya Çevre Danışmanlık Hizmeti Almak Zorunda Olan İşletmeler

♦ Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 listesinde yer alan işletmeler; çevre yönetim birimlerini kurmak veya çevre danışmanlık firmalarından çevre yönetimi hizmeti almak zorundadır.

♦ Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-2 listesinde yer alan işletmeler; bir çevre görevlisini sürekli istihdam etmek veya çevre danışmanlık firmalarından çevre yönetimi hizmeti almak veya çevre yönetim birimi kurmak zorundadır.

♦ Belediyeler, il özel idareleri ve mahalli idare birlikleri veya bunların iştirakleri Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 listesinde yer alan işletmeler için birinci fıkrada, Ek-2 listesinde yer alan işletmeler için ise ikinci fıkrada belirtilen yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır.

♦ Organize sanayi bölgesi, ihtisas organize sanayi bölgesi, endüstri bölgesi ve serbest bölge yönetimleri; bir çevre görevlisini sürekli istihdam etmek, çevre yönetim birimi kurmak veya çevre danışmanlık firmalarından çevre yönetimi hizmeti almak zorundadır.

♦ Sağlık kuruluşları ve hastanelerden, yatak kapasitesi 20 (yirmi) ve üzerinde olan yataklı ve günübirlik tedavi kurumları, en az bir çevre görevlisi çalıştırmak veya çevre yönetim birimi kurmak veya çevre danışmanlık firmalarından çevre yönetimi hizmeti almak zorundadır.

♦ Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-2 listelerinde yer alan ve mevsimlik veya dönemsel çalışan işletmeler, çalışma sürelerini çevre ve şehircilik il müdürlüğüne onaylatmaları durumunda, işletmenin sadece çalıştığı dönem içinde, bir çevre görevlisini istihdam etmek veya çevre yönetim birimini kurmak veya çevre danışmanlık firmalarından çevre yönetimi hizmeti almak zorundadır.

♦ İşletme sahipleri veya yetkilileri; bünyelerinde görev yapan çevre görevlisinin ayrılması, kurdukları çevre yönetim biriminin iptal edilmesi veya çevre danışmanlık firmasıyla yapmış oldukları çevre yönetimi hizmeti alım sözleşmesinin iptal edilmesi durumunda, iptal tarihinden itibaren en geç 30 (otuz) gün içerisinde başka bir çevre görevlisi istihdam etmek, çevre yönetim birimi kurmak veya çevre danışmanlık firması ile yeni bir çevre yönetimi hizmet alımı anlaşması yapmak zorundadır.

Çevre Görevlilerinin Yükümlükleri

Çevre görevlilerinin yükümlülükleri aşağıda sıralanmaktadır:

♦ Çevre yönetimi hizmetlerini mevzuata uygun bir şekilde yürütmek, koordine etmek, çevre yönetimi hizmeti çalışmalarını düzenli aralıklarla izleyerek, ilgili mevzuatta belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini tespit etmek,

♦ İşletmeye hizmet vermeye başladığı tarihten itibaren her ay aylık faaliyet raporunu hazırlamak, bu raporları en geç takip eden ayın on beşine kadar işletme sahibine veya sorumlusuna sunmak ve sisteme yüklemek,

♦ İşletmeye hizmet vermeye başladığı tarihten itibaren otuz gün içinde, takip eden her yılda ise bir defadan az olmamak üzere işletmenin genel durumunu kapsayacak şekilde iç tetkik raporunu hazırlamak, bu raporları işletme sahibine veya yetkilisine sunmak ve sisteme yüklemek,

♦ İşletmeye hizmet vermeye başladığı tarihten itibaren otuz gün içerisinde ve takip eden her yılda, işletme yetkililerine ve çalışanlarına yönelik olarak mevzuat ve çevresel konularda en az bir kere bilgilendirici eğitim çalışması yapmak ve özendirici faaliyetler düzenlemekle, düzenlediği eğitimlere ilişkin hazırladığı raporları sisteme yüklemek,

♦ İç tetkik raporlarını, aylık faaliyet raporlarını ve eğitimle ilgili belgeleri Bakanlıkça belirlenerek ilan edilen formatlara uygun olarak hazırlamak,

♦ İşletmede uygunsuzluk tespit edildiğinde, tespit tarihinden itibaren en geç otuz gün içerisinde uygunsuzluğa ilişkin raporu sisteme yüklemekle ve işletme sahibine/yetkilisine uygunsuzluğun giderilmesi için önerilerde bulunarak uygunsuzluğun giderilip giderilmediğinin takibini yapmakla, uygunsuzluğun giderildiği tarihten itibaren otuz gün içerisinde yapılan işlem ve uygunsuzluğun giderilmesine ilişkin raporu sisteme yüklemek,

♦ İşletmenin çevre mevzuatı kapsamında alması gerekli çevre izni, çevre izin ve lisans belgelerini almak, güncellemek ve/veya yenileme çalışmalarını yürütmek,

♦ İşletmenin çevre mevzuatı kapsamındaki beyan ve bildirimlerini belirtilen formatta, zamanında ve eksiksiz olarak yapmak,

♦ Yetkili makam tarafından istenilecek bilgi ve belgeleri belirtilen formatta, zamanında ve eksiksiz olarak sunmak,

♦ İşletmede yürüttüğü tüm çalışmaları imzalı belgeler halinde 5 (beş) yıl süre ile muhafaza etmek,

♦ SGK hizmet belgesi ve dökümlerini 5 (beş) yıl süre ile muhafaza etmek,

♦ Yetkili makam tarafından yapılacak planlı veya haberli denetimler sırasında işletmede hazır bulunmak, istenen bilgi ve belgeleri sağlamak,

♦ Vize dönemi içinde en az bir kere Bakanlık tarafından yapılacak/yaptırılacak eğitime katılmak,

♦ İşletme ile ilgili öğrendikleri ticari sır mahiyetindeki bilgileri saklı tutmak

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili konular ve düzenlemeler için ise muhatap Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'dır.

Çalışma Ortamında İş Güvenliği ve Çevre

Farklı bir bakanlık atamasıyla, farklı konularda gözetim, denetim ve bildirim yapmakla yükümlü olan iş güvenliği uzmanlarının, çevre konusunda da sorumlu tutulmaları çok da mantıklı bir anlayış değildir. Uluslararası projelerde de HSE (Health-Safety-Environment) olarak yerleşen bu uygulama 6331 sayılı kanun öncesinde de ülkemizdeki uygulamalarda SEÇ (Sağlık-Emniyet-Çevre) olarak yer alıyordu.

Her ne kadar sürekli birlikte anılsalar da gerçekte iş güvenliği ve çevre güvenliği uygulamaları, birbirinden bağımsız farklı branşlarca takip edilmesi gereken uygulamalardır.

Hali hazırda, bir faaliyetteki pek çok konuda sorumluluk verilmeye çalışılan iş güvenliği birimlerinin çevre güvenliği konusunda yoğunlaşmalarını beklemek biraz hayalcilik gibi görünüyor. Bunun yerine çevre konusunda eğitim almış, liyakat sahibi ve "çevre görevlisi" unvanına sahip kişilerin çevre güvenliği ile ilgili konularda yetkili kılınması daha doğru bir uygulama olacaktır.