Gürültü, genel anlamda istenmeyen ve rahatsız eden ses olarak tanımlanır.

Gürültüyü oluşturan sesin fiziksel tanımı; “Ses, maddedeki titreşimin, ortamdaki molekülleri yoğunlaştırıp seyrekleştirmesiyle, ortamın katı, sıvı veya gaz olmasına göre farklı hızlarda boyuna ilerleyerek yayılan bir enerjidir.” şeklinde yapılabilir.

Mevzuatımızda net bir şekilde tanımlandığı üzere, gürültü ve iş güvenliği kavramları, birbiri ile ilintilidir ve gürültüye bağlı risklerin öngörülmesi ve gerekli önlemlerin alınması kalıcı işitme kaybına kadar varabilecek meslek hastalıklarının önlenmesinde önemli bir rol oynar.

Gürültü ve Tanımlar

Gürültü tanımının yanı sıra, çalışma ortamında iş güvenliği açısından farklı gürültü çeşitlerinden ve tanımlarından bahsetmek mümkündür;

Akustik Sarsıntı (Travma)

Çok yüksek şiddette sese kısa süre içinde maruz kalma ile ortaya çıkan sendromdur. Örnek olarak bomba patlaması verilebilir.

Endüstriyel Gürültü

İşyerlerinde çalışanların üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve çalışan sağlığını ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanır.

Gürültü Ölçümü

Çalışanların gürültüye maruz kalmaları sonucu işitme kaybı, iş güvenliği, işçi sağlığı, nörolojik ve psikolojik yönden oluşabilecek risklerin belirlenmesi, bu risklerden korunmak ve riskleri azaltmak için alınması gerekli tüm önlemlerin planlanmasında ilk adımı oluşturmaktadır.

Gürültü ve İş Güvenliği

Sesin insan kulağına göre şiddetini belirleyen ölçü “Desibel” (dB)’dir.

İnsan kulağı 20-20.000 herz arası sesleri duyabilir. 20 herz altı sesler “infrasound” , 20.000 herz üzeri sesler “ultrasound” seslerdir. İnsan kulağı infrasound ve ultrasound sesleri duyamaz ancak bu sesler, insanlar ve özelde çalışanlar üzerinde;

• Bulantı
• Baş ağrısı
• Huzursuzluk gibi etkiler yapar.

İnfra sesler, insan üzerinde daha etkilidir. Uçaklar, taşıtlar, trfik gürültüsüne açık ortamlar üzerinde bu seslerin etkisi daha fazladır.

İŞYERLERİNDE GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI

Bir çalışma ortamında gürültü kaynağı olabilecek çok sayıda unsur mevcuttur. Bunlar arasında en belli başlıları arasında; pompalar, kompresörler, türbinler, vantilatörler, jet motorlar, vanaların gaz ve sıvı itici etkileri sayılabilir. Bunların yanında, fırın ve motorların ateşleme gürültüleri, transformatör ve dinamoların oluşturduğu sesler, çevirici dişli, motor ve makinelerden gelen titreşim ve sürtünme sesleri, dövme, perçinleme, çakma makineleri ile kesici, ezici ve biçim verici makinelerin seslerini de “işyerlerindeki gürültü kaynakları” arasında saymak gerekir.

Gürültünün Etkileri

Fiziksel Etkiler

Geçici Kayıp: 

Geçici işitme eşiği kayması veya duyma yorulması olarak da adlandırılabilir.

Kalıcı Kayıp:

Etkilenim çok fazla ise ve işitme sistemi eski özelliklerine dönemiyorsa (yüksek şiddetteki gürültü uzun süre devam ediyorsa kalıcı kayıplar söz konusu olabilecektir.

Gürültüye bağlı işitme kaybını arttıran etmenler;

• Yaş
• Duyarlılık
• Vasküler etkiler
• Vitamin, mineral ve hormonlar
• Kullanılan ilaçlar ve kimyasallar
• Sigara-Alkol kullanımı
• Vibrasyon
• Gürültünün niteliği

Fizyolojik Etkiler

• Kan basıncında artış
• Stres hormonlarında artış
• Kan lipidlerinde artış
• Kalp hızında artış
• Elektrolit bozuklukları
• Lökosit sayısında azalma ve genel vücut direncinde düşüş
• Hamilelik durumlarında ölü doğum oranında artış
• Erkeklerde canlı sperm sayısında düşüş
• EEG dalgalarında patolojik değişiklikler

Psikolojik Etkiler

• Kaygı
• Depresyon
• Aktiflik/pasiflik/saldırganlık
• Grup etkileşiminde bozukluklar
• Yardımlaşmada isteksizlik
• Sinir bozukluğu
• Korku, tedirginlik, yorgunluk
• Baş dönmesi
• Zihinsel fonksiyonlarda bozulma

GÜRÜLTÜ TÜRLERİ

Zamana bağlı gürültü türlerini aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür;

• Kararlı (Sürekli) Gürültü: Hiç kesintiye uğramadan, aynı modda çalışan ekipmanlar tarafından oluşturulan gürültüdür. Örnek olarak; pompaların ve fanların oluşturdukları çevresel gürültüler gösterilebilir.
• Karasız Gürültü: Gözlem süresi boyunca gürültü seviyesinde önemli değişiklikler olan gürültülere denir. Kararsız gürültüler de kendi içinde üçe ayrılırlar; 

Dalgalı Gürültü; Gözlem süresince seviyesinde sürekli ve önemli ölçüde değişiklikler olan gürültülerdir.

Kesikli Gürültü; Gözlem süresince seviyesi aniden ortam gürültü seviyesine düşen ve ortam gürültü seviyesi üzerindeki bir değeri bir saniye veya daha fazla sürede sabit olarak devam eden gürültülerdir. Trafik ve durup yeniden çalışan vantilatör gürültüleri bu gürültü türüne örnek olarak gösterilebilir.

Vurma (Darbe) Gürültüsü; “Anlık gürültü” olarak da adlandırılan bu gürültü türü, her biri bir saniyeden daha az bir veya birden çok vuruşun çıkardığı gürültü şeklinde hissedilir. Bir seste hızlı ve kısa değişimler yaşanıyorsa bu seste darbesel karakteristik varlığından söz edilir. Aniden oluşan yüksek seviyeli çarpma, darbe ve patlama gürültüleri bu türden gürültülerdir. Rahatsizlık etkileri daha fazladır.

GÜRÜLTÜ ve İŞ GÜVENLİĞİ TEDBİRLERİ

Gürültü ve İş güvenliği kavramı, kapsamı itibarı ile fiziksel risk etmenleri arasında değerlendirilir. Gürültü riskinin belirlenmesi, ölçülmesi ve alınacak önlemlerin belirlenerek uygulanması iş güvenliği birimlerince takip edilir.

Bu amaçla takip edilmesi gereken adımlar şunlardır;

1. Gürültünün ölçülmesi
2. Yönetimsel ve mühendislik kontrollerinin yapılması
3. Odyolojik değerlendirme
4. Kişisel koruyucu donanımların kullanılması
5. Çalışanlara eğitim verilmesi ve motivasyonun arttırılması
6. Kayıtların tutulması
7. Programın değerlendirilmesi

Bu amaçla;

1. Gürültüyü kaynakta azaltmak
2. Gürültüyü kaynakla alıcı arasındaki yolda azaltmak
3. Gürültüyü, gürültüye maruz kalan kişilerde engellemek (Kişisel Koruyucu Donanımlar)

Kişisel Koruyucu Donanımlarım Etkinliği

Gürültünün, maruz kalan çalışanlarda azaltılmasını sağlayacak kulak koruyucu donanımlardan bazılarının, gürültüyü azaltma kapasiteleri aşağıdaki gibidir:

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatına göre gürültü şiddeti için sınır değer 80dB’dir. Çalışma ortamındaki gürültü seviyesi 80dB’e ulaştığında, işveren maruz kalan tüm çalışanlara uygun Kişisel Koruyucu Donanım temin etmekle yükümlüdür. Gürültü şiddeti 85dB ve üzerinde ise, temin edilen Kulak Koruyucuların çalışanlar tarafından kullanılması zorunludur.

Gürültü ve iş güvenliği kavramlarını birbirinden ayırmak imkansızdır. En basit haliyle, gürültü seviyesinin yüksek olduğu çalışma ortamlarında iletişim kısıtlanacak, buna bağlı olarak iş kazalarının görülme oranı artacaktır.

Bu nedenle, gürültü ölçümleri, yetkilendirilmiş bağımsız kuruluşlar tarafından düzenli olarak yapılmalı, sonuçlara uygun olarak ilgili alanlarda gerekli önlemlerin alınması sağlanmalıdır.

KONU İLE İLGİLİ DİĞER MAKALELER;

KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR

FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ

MESLEK HASTALIKLARI